Rối nước Đồng Ngư - Nét đặc sắc văn hóa miền Quan họ

Chương trình biểu diễn múa rối nước Đồng Ngư

Múa Rối nước làng Đồng Ngư là một loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống được nhân dân Đồng Ngư lưu giữ, trao truyền qua nhiều thế hệ. Theo các nguồn sử liệu, Bắc Ninh là một trong những địa phương có truyền thống nghệ thuật múa rối của cả nước. Xưa kia trong tỉnh có 5 phường múa rối nước là: Đồng Ngư, Giáp Nhất, Bùi Xá, Thanh Long và Thịnh Lộc. Nhưng do biến động của lịch sử, phần lớn phường rối nước dân gian đã thất truyền. Đến nay, cả tỉnh còn duy nhất làng Đồng Ngư, có phường múa rối nước đang hoạt động. Các phường múa rối nước khác ở Bắc Bộ thường điều khiển con rối bằng gậy, bằng sào nhưng người Đồng Ngư múa kết hợp giữa sào và dây. Qua đó, con rối có thể đi ra xa buồng trò, biểu diễn được nhiều động tác hơn nên đến gần với khán giả. Do đó, những con rối được chế tác tinh xảo hơn, bộ phận máy phức tạp hơn để di chuyển linh hoạt, mềm mại, thậm chí con rối có thể leo trèo bằng cả tay và chân. Chất liệu chủ yếu những con rối bằng các loại gỗ nhẹ, có thớ mịn và không có mấu như gỗ xoan, sung... Nhưng ấn tượng hơn cả là biểu diễn múa rối nước cùng với hát Dân ca Quan họ - di sản văn hóa đặc sắc của quê hương được đan xen giúp người xem thấy được chiều sâu văn hóa cũng như vẻ đẹp đặc trưng độc đáo của nghệ thuật múa rối nước trên đất Bắc Ninh văn hiến.

Biểu diễn tiết mục hát Quan Họ của phường rối nước Đồng Ngư tại chương trình trải nghiệm "Tết Việt vùng Kinh Bắc”

Múa rối nước Đồng Ngư thường được biểu diễn tại Thủy đình của làng vào ngày hội Đình, hội Đền giữa tháng 3 và tháng 4 âm lịch. Theo tục lệ xưa, trước khi bước vào biểu diễn, phường rối phải làm lễ xin phép Tổ nghề và Thành hoàng làng. Nghi lễ diễn ra hết sức trang nghiêm do một người uy tín của phường rối đảm nhiệm. Nơi biểu diễn múa rối nước thường được tổ chức tại thủy đình của làng. Chủ đề biểu diễn múa rối nước làng Đồng Ngư thường là các cảnh sinh hoạt đời thường của người nông dân hay chủ đề về lễ hội. Sau màn Tễu dạo đầu là các tiết mục chăn trâu thổi sáo, cấy cày, múa rồng, chọi trâu, câu ếch, cày bừa cấy hái, đánh cá úp nơm, rước kiệu, đánh đu mời trầu, hát Quan họ… Trong quá trình biểu diễn, người điều khiển rối cũng là người đọc lời thoại cho nhân vật.

Biểu diễn múa rối nước làng Đồng Ngư phục vụ khán giả tại khu vực Tượng đài Lý Thái Tổ (thành phố Bắc Ninh).

Nét riêng của phường Múa Rối nước làng Đồng Ngư so với các phường múa rối nước khác ở Bắc Bộ là sử dụng nhạc cụ như: Trống, Tù Và tiêu biểu, đậm nét nhất chính là diễn rối nước cùng với hát Quan họ - một di sản văn hóa đặc sắc của quê hương được đan xen giúp cho người xem thấy được chiều sâu văn hóa và vẻ đẹp độc đáo của Rối Nước trên mảnh đất Bắc Ninh văn hiến.

Nghệ thuật Múa Rối nước làng Đồng Ngư là loại hình sinh hoạt văn hóa truyền thống lâu đời của cư dân nông nghiệp vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng, một sản phẩm văn hóa độc đáo của người Việt. Với hình ảnh trực quan sinh động, nghệ thuật múa rối nước đã tái hiện được bức tranh cuộc sống sinh hoạt, tín ngưỡng văn hóa của người Việt Nam, thể hiện truyền thống văn hóa, cốt cách của tâm hồn người Việt, giúp con người hướng tới chân - thiện - mỹ. Nghệ thuật Múa Rối nước làng Đồng Ngư được lưu giữ, trao truyền từ nhiều thế hệ cho đến ngày nay. 

Nhằm tôn vinh, bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của nghệ thuật trình diễn múa rối nước của làng Đồng Ngư, tháng 10/2017, UBND tỉnh Bắc Ninh đã phê duyệt  Đề án “Bảo tồn và phát huy giá trị múa rối nước làng Đồng Ngư, xã Ngũ Thái, thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh”.

 Để phục vụ công tác quản lý, bảo vệ và phát huy di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2023-2025, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đang tiến hành xây dựng hồ sơ khoa học di sản văn hoá phi vật thể " Múa rối nước Đồng Ngư" để đề nghị đưa vào Danh mục di sản văn hoá phi vật thể Quốc gia năm 2024.